Karcinom pluća

Svetski dan borbe protiv raka pluća obeležava se od 2012. godine na predlog Foruma međunarodnih respiratornih društava i Međunarodne asocijacije za proučavanje raka. Za datum obeležavanja je izabran 01. avgust, a ovogodišnji moto je “Zajedno smo jači: ujedinjeni za promenu svesti o raku pluća”.

Ova tema naglašava moć jedinstva i saradnje u borbi protiv raka pluća. Udruživanjem možemo razviti inovativne tehnologije za rano otkrivanje raka pluća, nove opcije lečenja i svakako smanjuti globalni teret koju ova bolest ima. Ističi se važnost zajedničkog rada, naučnika istraživača, zdravstvenih radnika, pacijenata i cele zajednice, kako bi se postigao značajan napredak u promeni svesti o samoj bolesti, faktorima rizika, mogućnostima prevencije, ranog otkrivanja i efikasnog lečenja.

Rak pluća ima veliki javno zdravstveni značaj jer je vodeći uzrok obolevanja i smrti od malignih bolesti širom sveta i kod nas. Prema podacima iz 2020. godine bitku je izgubilo 1,8 miliona ljudi u svetu, dok je prijavljeno 2,2 miliona novih slučajeva raka pluća.

Prema podacima Registra za rak u Srbiji je u 2021. godini ukupno obolelo od raka pluća i bronha 6954 osoba, od toga 4815 muškaraca i 2139 žena, dok je u Severnobačkom okrugu ukupno obolelo 217 osoba, od toga 136 muškaraca i 81 žena.

Iste godine je od raka pluća i bronha u Srbiji umrlo 4608 osoba, od toga 3082 muškarca i 1526 žena, a u Severnobačkom okrugu 152 osobe, od toga 95 muškaraca i 57 žena.

Šta je rak pluća i koji su tipovi najčešći?

Rak pluća je maligni tumor dušnika, bronhija i plućnih vrećica (alveola), a najčešće počinje u ćelijama koje oblažu bronhije. Dva glavna tipa raka pluća su karcinom malih ćelija pluća ili sitnoćelijski (mikrocelurarni) karcinom pluća (SCLC) i rak pluća ne-malih ćelija (NSCLC). Manje uobičajen tip raka pluća jesu karcinoidi i mezoteliomi.

Rak pluća ne-malih ćelija je najčešći tip raka pluća. Oko 70%-80% ljudi sa rakom pluća ima ovaj tip karcinoma. Raste i širi se sporije od sitoćelijskog karcinoma pluća. Tri glavne vrste karcinoma pluća ne-malih ćelija nazvane su prema tipu ćelija u tumoru: adenokarcinom, karcinom velikih ćelija i karcinom skvamoznih ćelija. Adenokarcinom je najčešći tip raka i ujedno je i najčešći tip kod nepušača. Obično počinje duž spoljašnjih delova pluća. Karcinomi velikh ćelija mogu nastati bilo gde u plućima, brzo rastu i grupa su karcinoma sa velikim ćelijama abnormalnog izgleda. Karcinomi skvamoznih ćelija ili epidermoidni karcinomi često počinju u bronhima blizu sredine pluća.

Rak pluća malih ćelija (sitnoćelijski) ima oko 20% ljudi sa rakom pluća. Skoro svi slučajevi sitnoćelijskog raka pluća su posledica pušenja cigareta. Ovo je brzo rastući karcinom koji se širi mnogo brže od drugih vrsta karcinoma pluća, a razlikuju se dve tipa: karcinom malih ćelija i kombinovani karcinom malih ćelija.

Karcinoidni tumori su retki karcinomi, a mogu biti tipični i atipični. Devet od deset karcinoidnih tumora su tipični karcinoidi. Rastu sporo i ne šire se često izvan pluća.

Mezoteliomi su retki tumori raka pluća koji se povezuju sa izlaganjem azbestu i čine oko 5% svih tumora pluća. Uglavnom ga razviju osobe koje su na radnim mestima udisale sitne čestice azbesta.

Šta znamo o uzrocima?

Pušenje duvana je povezano sa više od 80% svih slučajeva raka pluća i vodeći je faktor rizika za rak pluća. Takođe, izloženost duvanskom dimu u okruženju gde ljudi žive i rade, predstavlja rizik za razvoj raka pluća.

Drugi faktori rizika uključuju izloženost zagađenom ambijentalnom vazduhu (uključuje izduvne gasove dizela), izloženost na radnom mestu (azbestu, arsenu, industrijskim metalima, drvenoj prašini, isparenjima od zavarivanja…) i izloženost zagađenom vazduhu u zatvorenom prostoru (dim od uglja i drugo).

Prisustvo hroničnih bolesti, poput hronične opstruktivne bolesti pluća i fibroze pluća, može povećati rizik za razvoj raka pluća. Genetika, takođe, ima značaja. Ako u porodici postoji istorija raka pluća, veća je verovatnoća da se razvije bolest kod potomaka.

Koji su simptomi bolesti?

Rak pluća dugo ne daje nikakve simptome bolesti, a kada se jave često su znak uznapredovale bolesti. Rani simptomi se često ne primećuju jer su povezani sa uobičajenim drugim stanjima. Najčešći simptomi i znaci raka pluća su:

×          hronični kašalj (traje više od 3 nedelje);

×          iskašljavanje krvi ili mrlja krvi u sluzi;

×          gubitak težine bez vidljivih razloga;

×          gubitak apetita;

×          gubitak daha;

×          umor;

×          bol u grudima, kostima ili ramenu;

×          otok u vratu;

×          slabost mišića;

×          promuklost;

×          “zviždanje” u disajnim putevima;

×          otok prstiju na rukama i nogama.

Kako se postavlja dijagnoza bolesti?

Proces postavljanja dijagnoze raka pluća uključuje rendgenski snimak i CT snimanje ili kompjuterizovanu tomografiju (rendgensko snimanje po slojevima i pod određenim uglom).

Za potvrdu dijagnoze i određivanje tipa raka potrebno je uraditi i biopsiju koja podrazumeva uzimanje uzoraka ćelija iz primarnog tumora ili metastaze i pregled pod mikroskopom.

Bronhoskopija je važna dijagnostička procedura koja koristi fleksibilnu cev sa kamerom koja se plasira u pluća i daje mogućnost pregleda disajnih puteva pod okom lekara, kao i uzimanje uzorka sa sluznice disajnih puteva i slanje na biopsiju.

Po predlogu vašeg lekara se sprovode laboratorijske analize krvi, ultrazvučni pregledi i drugi dijagnostički pregledi po organima i organskim sistemima radi utvrđivanja stadijuma bolesti. Od posebne je važnosti u procesu postavljanja dijagnoze utvrditi stadijum bolesti koji podrazumeva utvrđivanje veličine tumora, prisustvo proširenosti bolesti u limfne čvorove i postojanje udaljenih metastaza (tzv TNM klasifikacija). Stadijum bolesti utiče i na izbor najpogodnije terapije za svakog pacijenta pojedinačno.

Prognoza

Zahvaljujući napretku savremenih dijagnostičkih procedura, kao i uvođenju novih terapijskih protokola sa savremenim lekovima u mnogome se menja prognoza pacijenata sa rakom pluća. Dijagnoza raka pluća je donedavno bila postavljana vrlo kasno što je uticalo na lošu prognozu ove bolesti i visoke stope smrtnosti. U Novo Sadu, Subotici i drugim gradovima Vojvodine započeo je skrining na rano otkrivanje raka pluća za koji se očekuje da će u narednom periodu u mnogome promeniti trenutnu morbiditetnu i mortalitenu sliku kada govorimo o ovoj bolesti.

Savremeni lekovi za neke tipove karcinoma pluća daju odličnu prognozu, kvalitete života, čak i dužinu života jer se bolest prevodi u hronični tok i kao takva leči duži niz godina (preko 10 godina).

Lečenje

Različiti tipovi raka pluća zahtevaju niz različitih tretmana. Stoga je preporuka da se sprovodi indvidualni plan lečenja koji će se zasnivati na vrsti i stadijumu raka pluća, te opštem zdravstvenom stanju pacijenta. Tretmani mogu biti fokusirani ili na izlečenje raka pluća (kurativni tretmani) ili na pomać za duži i bolji kvalitet života sa rakom pluća (palijativni tretmani). Razvoj savremenih inovativnih lekova značajno menja pristup lečenju ovih pacijenata, kao i kvalitet i dužinu njihovog života.

Hiruški tretman ili hirurško uklanjanje tumora se koristi uglavnom za lečenje raka pluća ne-malih ćelija (NSCLC), ali i u slučajevima sitnoćelijskog raka pluća (SCLC) u vrlo ranoj fazi kada se tumor nije proširio. U nekim slučajevima se pre hirurškog tretmana preporučuje hemoterapija da bi se smanjio tumor i time olakšalo hirurško uklanjanje. Sada se i kod nas koriste nove, manje invazivne tehnike u hirurgiji, uz prisustvo kamere i instrumenata koji se plasiraju kroz male rezove u grudni koš. Na ovaj način je manje oštećenje tkiva i brži oporavak pacijenata.

Hemoterapija koristi lekove koji usporavaju rast tumora. U zavisnosti od terapijskog protokola oni se daju u različitim vremenskim periodima, apliciraju se obično u venu ili putem infuzije i daju se obično amulantno svake 3 ili 4 nedelje. Većina ovih lekova ima neželjene efekte poput osećaja mučnine ili osećaja da ste bolesni i umorni. Mogu se javiti i gubitak apetita, promena čula ukusa i opadanje kose. Hemoterapija utiče na ljude na različite načine i teško je predvideti kako će svaki pojedinac reagovati. Mnogi ljudi su u stanju da nastave sa svojim normalnim aktivnostima tokom ove vrste lečenja.

Radioterapija koristi visokoenergetske rendgenske zrake za uništavanje ćelija raka. Može biti samostalan tretman nakon operacije ili u kombinaciji sa hemoterapijom. Obično tretmani radioterapijom traju svaki radni dan u toku 6 nedelja.Danas se koristi savremena radioterapija koja smanjuje štetno zračenje okolnih tkiva koja okružuju tumor. U toku tretmana pacijent ne oseća zračenje koje prima. Kratkoročni neželjeni efekti mogu biti u vidu upale kože (otok i bol), bola u grlu, problema sa gutanjem, kašlja i nedostatka daha. Kod većine nema dugotrajnih neželjenih efekata. Samo kod manjeg broja se može javiti radijacioni pneumonitis – otok i bol u plućima, koji se lekovima tretira.

Biološka terapija/ciljana terapija pripada savremenoj terapiji lečenja raka koja koristi novorazvijene lekove koji ciljaju na određene delove tumora (npr. infibitor receptora epidermalnog faktora rasta ili anaplastična limfomska kinaza). Ovi lekovi deluju na blokiranje rasta ćelija raka i mogu to da kontrolišu dugo vremena. Ova terapija se koristi u vidu tableta kod kuće i obično ima manje neželejnih efekata od drugih vrsta lečenja raka. Preporučuje se samo za određene tipove raka, a pre toga je potrebno uraditi molekularni dijagnostički test (određivanje bioloških markera u uzorku tkiva tumora) radi utvrđivanja podobnosti za ovu vrstu terapije.

Imunoterapija (vrsta biološke terapije) je novi pristup u lečenju uznapredovalog raka pluća ne-malih ćelija (NSCLC). Deluje tako što podstiče procese prirodnog imunološkog sistema u borbi protiv raka.

Rak je bolest sa kojom možete živeti i koju možete pobediti. Postoji nekoliko stvari koje možete učiniti da biste sebi pomogli:

-          Jedite zdravo. Ishranom treba da održite normalnu telesnu težinu, da unosite nutritivno vredne namirnice koje će vam obezbediti sve potrebne hranljive materije (proteini, voće i povrće). Pratite da bi otkrili da li određena hrana pogoršava neželjene efekte terapije koju primate. Razgovarajte o ishrani sa svojim lekarom ili nutricionistom.

-          Budite fizički aktivni. Fizička aktivnost je korisna za sve bez obzira u kom stadijumu je vaša bolest. Pokušajte da budete fizički aktivni koliko god možete. Konsultujte se sa lekarom da bi pripremili prilagođeni plan fizičke aktivnosti koji će vama najviše odgovarati.

-          Radite stvari u kojima uživate. Cilj je da vaš život bude što normalniji i bez stresa. Pronađite ponovo ravnotežu i balans.

Izvor: https://europeanlung.org/en/information-hub/lung-conditions/lung-cancer/

Pripremila: Prim. mr sc. med. dr Nada Kosić Bibić, spec. socijalne medicine